PROGRAM

 

LINK DO REJESTRACJI

 

LINK DO WEBINARIUM

XVIII Międzynarodowy Kongres Rozrodu Małych Zwierząt: Płodność, Ciąża, Noworodek

12-13 października 2024 r. Wrocław

 

Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt Gospodarskich

Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

 

Ciekawa i praktyczna tematyka kliniczna

Światowej klasy wykładowcy

Sesja plakatowa

 

W dniach 12-13 października 2024 r. we Wrocławiu odbyło się osiemnaste spotkanie lekarzy weterynarii małych zwierząt specjalizujących się w reprodukcji, pt. „Międzynarodowy Kongres Rozrodu Małych Zwierząt: Płodność, Ciąża, Noworodek”. Organizatorem konferencji była tradycyjnie Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt Gospodarskich Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, a współorganizatorami: Polskie Stowarzyszenie Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt, Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN oraz Dolnośląska Izba Lekarsko-Weterynaryjna.

Nasza październikowa konferencja stała się stałym punktem w kalendarzu spotkań lekarzy weterynarii z kraju i z zagranicy. Gościliśmy 350 uczestników z Polski, Niemiec, Austrii, Szwecji, Danii, Holandii, Estonii, Belgii, Rumunii, Norwegii, Litwy, Bułgarii, Włoch, Ukrainy i innych krajów. Kongres od lat stanowi spotkanie o charakterze międzynarodowym, przyciągając zarówno zagranicznych wykładowców, jak i uczestników, i jest jednym z najważniejszych europejskich wydarzeń akademickich i praktycznych w dziedzinie rozrodu.

W tym roku podczas Kongresu mieliśmy okazję wysłuchać wykładów wybitnych specjalistów rozrodu małych zwierząt: Lluis Ferre-Dolcet (Barcelona), Adam Gierulski (Łódź), Sławomir Giziński (Warszawa), Sandra Goericke-Pesch (Hanower), Konrad Kalisz (Łódź), Xavier Levy (Tuluza), George Mantziaras (Ateny), Chiara Milani (Padwa), Andrea Muennich (Berlin) i Hasan Sontas (Wiedeń).

Tematyka wykładów była wysoce praktyczna, oparta na faktach i naukach podstawowych, a także interesująca zarówno dla lekarzy praktyków, jak i dla pracowników naukowych. Skupiliśmy się na diagnostyce i terapii niepłodności żeńskiej i męskiej, nowoczesnych narzędziach diagnostycznych stosowanych w przypadkach reprodukcyjnych oraz wykorzystaniu ultrasonografii i pomiarów fetometrycznych. Podczas kongresu omówiono zagadnienia monitorowania ciąży i postępowania w przypadku komplikacji porodowych, z naciskiem na cesarskie cięcie. Szczególne miejsce poświęcono neonatologii i pediatrii, technikom wspomaganego rozrodu, bankowaniu nasienia, a także antykoncepcji i nagłym przypadkom u małych ssaków. Konferencja stworzyła także okazję do dyskusji nad nowymi trendami w antykoncepcji farmakologicznej.

Wykłady spotkały się z bardzo dobrym odbiorem uczestników. Tradycyjnie zorganizowano Sesję Plakatową, a wyróżnione prace to:

• I miejsce: Meco M., Ochota M., Niżański W. „Wpływ wieku matki na wczesny rozwój zarodka u kota domowego”,
• II miejsce: Nowacka-Woszuk J., Szczerbal I., Szabelska-Beręsewicz A., Zyprych-Walczak J., Parma P., Ropka-Molik K., Jankowska M., Stachowiak M., Świtoński M. „Wykorzystanie całogenomowego sekwencjonowania do poszukiwania mutacji genowej odpowiedzialnej za zaburzenia rozwoju płci dwóch kotów (38,XX; SRY-negatywny)”,
• III miejsce: Kondratieva G., Marchenko N., Bolotin V. „Screening of Mycoplasma canis, Brucella canis and Canid alphaherpesvirus-1 infection among dogs in Ukraine”.

Serdecznie gratulujemy!

Podobnie jak w 2023 r., zaprosiliśmy do bezpłatnego uczestnictwa w Kongresie 27 lekarzy weterynarii-przyjaciół z Ukrainy, dotkniętej wojną.

Serdeczne podziękowania kierujemy do sponsorów i wystawców Kongresu oraz patronów medialnych, bez których wsparcia organizacja tego wydarzenia nie byłaby możliwa.

Z poważaniem

Wojciech Niżański

 

Fotografie 1-6 fot. Tomasz Lewandowski

7,8 Skarlet Napierkowska

 

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu
Polskiej Akademii Nauk
6 listopada 2024

 

Marszałek Sejmu RP Szymon Hołownia
Wicemarszałek Sejmu RP Dorota Niedziela

 

Stanowisko Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu ws Projektu Obywatelskiego Ustawy o Ochronie Zwierząt

 

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN z uwagą przeanalizował treści zawarte w projekcie obywatelskim Ustawy o Ochronie Zwierząt.

Komitet rozumie intencje autorów dokumentu wyrażające chęć poprawy losu zwierząt i dbałość o ich status zdrowotny oraz dobrostan.

Sprzeciw nasz budzi jednakże wiele tez zawartych w dokumencie i postulowanych rozwiązań. Projekt jest niezgodny z ustawą o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r w rozdziale 8 zabiegi na zwierzętach Art.27 Art. 27. [Warunki dopuszczalności dokonywania zabiegów na zwierzętach]

Zabiegi lekarsko-weterynaryjne na zwierzętach są dopuszczalne dla ratowania ich życia lub zdrowia oraz dla koniecznego ograniczenia populacji i mogą być przeprowadzane wyłącznie przez osoby uprawnione.

1.Projekt przewiduje poddawanie obowiązkowej kastracji wszystkich psów i kotów z wyjątkiem zwierząt hodowlanych. Jest to sprzeczne z obecnym stanem wiedzy i wytycznymi światowych organizacji zajmujących się medycyną psów i kotów. Praktyka stosowania antykoncepcji farmakologicznej i chirurgicznej jest uzasadniona w warunkach schronisk oraz w odniesieniu do zwierząt bezdomnych. Niezrozumiały jest plan poddawania zabiegom chirurgicznym zwierząt utrzymywanych pod pełną kontrolą weterynaryjną przez właścicieli zapewniających im odpowiedzialną i świadomą opiekę. Zatem, kastracja w tych warunkach jest sprzeczna z ustawowym stwierdzeniem koniecznego ograniczenia populacji. Obecna zmiana sugeruje, że liczba psów utrzymywanych przez obywateli jest zbyt duża, co wydaje się być nadużyciem.
2. Ponadto przymusowa i obowiązkowa kastracja chirurgiczna niemal całej populacji psów i kotów stoi w jawnej sprzeczności z obecnie obowiązującym Wytycznymi World Small
Animal Veterinary Association opublikowanymi w kwietniu 2024 r (WSAVA Reproduction Control Guidelines) opracowanymi w ostatnich latach przez największe światowe autorytety w obszarze rozrodu zwierząt reprezentujące wszystkie kontynenty. W dokumencie przedstawiono obecny stan wiedzy opierając się na 943 pozycjach piśmiennictwa tj. całej dostępnej współczesnej literatury naukowej w poruszanym obszarze.
https://wsava.org/global-guidelines/reproduction-guidelines/
3. Chirurgiczne pozbawianie zwierząt gonad uniemożliwia ich rozmnażanie oraz ograniczać może ryzyko pojawienia się niektórych chorób, w tym macicy, gruczołu mlekowego oraz prostaty. Równocześnie wiąże się jednak z ryzykiem pojawiania się poważnych niepożądanych następstw chorobowych u zwierząt, w wielu przypadkach pogarszających ich kondycję, dobrostan a często zagrażających ich życiu. Kastracja chirurgiczna zwiększa ponad wszelką wątpliwość ryzyko pojawiania się w późniejszym życiu zwierzęcia chorób nowotworowych typu guz komórek tucznych, rak przejściowokomórkowy, kostniakomięsak, chłoniak, naczyniakomięsak krwionośny oraz nowotwory gruczołu krokowego. Zwiększa istotnie również ryzyko chorób nienowotworowych, takich jak nietrzymanie moczu, otyłość, niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy, osłabienie/zmiany okrywy włosowej, dysplazja stawu biodrowego, zwiększone ryzyko zerwania więzadła krzyżowego oraz zmiany behawioru, w tym agresja, strach i lękliwość.

Częstotliwość występowania niepożądanych następstw kastracji zależy od stanu fizjologicznego organizmu, fazy cyklu płciowego, rasy zwierzęcia, wieku, stanu zdrowia, wielkości zwierzęcia, typu rasy. Z tego punktu widzenia podstawą racjonalnego i humanitarnego działania jest indywidualne podejście do pacjenta i dobranie korzystnej dla danego osobnika metody postępowania. W każdej sytuacji decyzja, co do zastosowania bądź odstąpienia od antykoncepcji powinna być dobrana bardzo rozważnie i optymalnie dla określonego zwierzęcia w sposób zindywidualizowany. Postępowanie takie ma celu zapewnienia dobra pacjenta, którym jest czujące lub cierpiące zwierzę wskutek antropocentrycznych decyzji człowieka. Narażanie niemal całej populacji danego gatunku zwierząt na bezduszne kaleczenie, jakim jest w wielu przypadkach niepotrzebny albo szkodliwy zabieg chirurgiczny w sytuacji rosnącej świadomości możliwych fatalnych następstw kastracji to postępowanie nieetyczne i stoi w absolutnej sprzeczności z dobrem zwierząt i zapewnieniem dobrostanu, które to cele przyświecają autorom projektu. W naszej opinii należy to bezwzględnie skorygować.

4. Wedle obowiązujących Wytycznych WSAVA oraz opinii członków Komitetu w sytuacji, gdy opiekun zapewnia odpowiedzialne prowadzenie zwierzęcia i kontrolę weterynaryjną, należy tak dobierać metodę antykoncepcji, aby uniknąć cierpienia zwierząt w późniejszym życiu, włącznie z odstąpieniem od niej w przypadku ras/wieku/stanu, które szczególnie narażają na powikłania pokastracyjne. Należy mocno podkreślić, że oprócz przytaczanej wielokrotnie w projekcie „kastracji” (usunięcie gonad) istnieje cała gama innych i nowoczesnych metod antykoncepcji, w tym sterylizacja chirurgiczna oszczędzająca gonady (wazektomia i usunięcie macicy), wiele metod antykoncepcji farmakologicznej (hormonalne blokowanie cyklu jajnikowego i odwracalna kastracja hormonalna samców) , antykoncepcja chemiczna i inne. W przypadku dużego ryzyka powikłań rozważyć należy też odstąpienie od antykoncepcji. Zgadzamy się, że w sytuacji psów bezdomnych i schroniskowych, jedynym logicznym rozwiązaniem na ograniczenie populacji wydaje się byś antykoncepcja ze wskazaniem na antykoncepcję chirurgiczną. Choć i tu rozważać należy różne możliwości postępowania i wybrać spośród wachlarza współcześnie dostępnych technik metodę najlepszą dla określonego osobnika.

Reasumując uważamy, że skazanie niemal całej populacji psów i kotów na zabieg kastracji chirurgicznej jest nieetyczne i leży w sprzeczności z dobrze pojętym zapewnieniem dobrostanu psów i kotów z uwagi na fakt, że istnieją niezbite dowody na niebezpieczne następstwa pozbawiania zwierząt gonad. Takie postepowanie może być uzasadnione dla zwierząt bezdomnych i może okazać się jedyną skuteczną metodą ograniczania nadpopulacji w schroniskach, ale nie jest wskazane dla obligatoryjnego zastosowania u zwierząt utrzymywanych w kontrolowanych warunkach przez świadomych i odpowiedzialnych opiekunów.

Stoimy na stanowisku, że projekt ustawy o ochronie zwierząt powinien bezwzględnie uwzględniać również możliwości wyboru jednej z wielu dostępnych współcześnie nowoczesnych technik kontroli rozrodu w sposób indywidualny i najlepszy dla określonego zwierzęcia. Ograniczanie pojęcia antykoncepcja do chirurgicznego usuwania gonad wydaje się archaiczne i nie bierze od uwagę osiągnięć współczesnej weterynarii oraz daje wrażenie małej dbałości o rzeczywisty dobrostan zwierząt w sytuacji możliwości zastosowania tak wielu nowoczesnych metod alternatywnych a także uchybia Art.5 ustawy o obowiązku humanitarnego traktowania zwierząt.

Należy podkreślić, że w związku z powyższym proponowany projekt jest działaniem wbrew dowodom naukowym, dostępnej wiedzy i międzynarodowym zaleceniom, o czym w zagranicznym środowisku zajmującym tym obszarem aktywności mówi się coraz głośniej. Nie służy to naszemu wizerunkowi na arenie międzynarodowej i jednocześnie stawia polskie ustawodawstwo w niekorzystnym świetle braku kompetencji.

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN
Przewodniczący Wojciech Niżański

UCHWAŁA

Szanowni Państwo Członkowie Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN,

Uprzejmie informuję, że w dniu 6 listopada w Pałacu Staszica w Warszawie odbyło się drugie posiedzenie Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu Polskiej Akademii Nauk (KNWiBR PAN).

Spotkanie otworzył Przewodniczący Komitetu nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN prof. Wojciech Niżański, który przywitał przybyłych Gości oraz wybranych w wyborach uzupełniających członków Komitetu, w tym Wicemarszałek Sejmu RP dr Dorotę Niedzielę oraz Prezesa Krajowej Rady Lekarsko-Weterynaryjnej dr Marka Mastalerka. W zebraniu uczestniczyli również Przedstawiciele Komitetu Nauk Zootechnicznych i Akwakultury PAN – Prorektor ds. Studiów UP w Poznaniu prof. Piotr Slósarz i dr Mateusz Rawski.

Podczas posiedzenia został zaprezentowany wykład plenarny pt.:” Oksydacyjne modyfikacje białek oraz rola plemnikowych peroksyredoksyn podczas kapacytacji i kriokonserwacji nasienia buhaja”, którego Prelegentką była Pani dr Agnieszka Mostek-Majewska reprezentująca Zespół Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie.

W programie posiedzenia została  przedstawiona przez Panią Profesor Monikę Kaczmarek- członka Rady NCN szczegółowa analiza nowej struktury paneli Narodowego Centrum Nauki (Uchwała nr 83/2024) w kontekście przyszłego składania wniosków o finansowanie projektów. 

Następnie zaprezentowano  informacje na temat projektów ustaw dotyczących ochrony zwierząt, które zostały złożone do Sejmu przez różne środowiska, w tym poselskie, obywatelskie oraz rządowe. Zakres oraz detale dotyczące złożonych projektów ustaw przedstawiła osobiście Pani Wicemarszałek Sejmu dr Dorota Niedziela, która jest jednocześnie członkiem KNWiBR PAN. Pani marszałek poinformowała zebranych, że do procedowania zgłoszonych projektów została powołana sejmoa Komisja Nadzwyczajną, która w najbliższych dniach rozpocznie swoje prace. Pani Wicemarszalek podkreśliła, że podczas procedowania projektów Komisja będzie wnioskować o opinie eksperckie do KNWiBR i KNZiA PAN.

W dalszej kolejności głos zabrał Prezes Krajowej Rady Lekarsko-Weterynaryjnej Pan dr Marek Mastalerek, który przedstawił możliwości oraz konieczność współpracy z Krajową Izbą Lekarsko-Weterynaryjną, w zakresie procedowania zgłoszonych projektów. Pan Prezes wskazał obszary, w których poszczególne organy centralne i regionalne mogłyby uczestniczyć w doprecyzowaniu wytycznych w ustawach oraz we wdrażaniu wymogów zawartych w ustawach.

W dalszej części posiedzenia została przedstawiona przez Panią prof. Annę Chełmońską-Soytę członka komitetu propozycja realizacji koncepcji komitetu z poprzedniej kadencji, dotyczącej powołania Agencji Badań Weterynaryjnych (ABWet) jako organu wspomagającego finasowanie badan aplikacyjnych i translacyjnych w weterynarii. Pani Profesor przedstawiła aktualne rezultaty podjętych działań oraz zaprezentowała propozycję powołania zespołu zadaniowego KNWiBR PAN w zakresie opracowania koncepcji działania i finasowania ABWet.

Ostatnim punktem obrad były sprawy bieżące przedstawione przez Przewodniczącego komitetu Prof. Wojciecha Niżańskiego, w tym podjęte przez komitet uchwały, stanowiska, listy. Ponadto został również przegłosowany logotyp KNWiBR PAN oraz przedstawiony projekt regulaminu Nagrody KNWiBR PAN.

 

PREWENCJA WETERYNARYJNA – OKŁADKA

 

Szanowny Panie Premierze,

Reprezentowane przez nas Komitety Naukowe PAN wyrażają swoją solidarność ze stanowiskiem Rady Narodowego Centrum Nauki z dn. 5/09/2024 r (uchwała nr 82/2024) dotyczącym projektu ustawy budżetowej na 2025 r. przewidującego finansowanie NCN na poziomie 1,648 mld zł, a po uwzględnieniu korekty z dn. 28/09/2024 – 1,698 mld zł, co oznacza de facto utrzymanie budżetu NCN na poziomie niemal identycznym jak w bieżącym roku. Gorąco popieramy postulat NCN, by zwiększyć dotację celową dla tej agencji o dalsze 250 mln zł oraz o 2 mln zł na wynagrodzenia pracowników NCN w 2025 r. i w latach następnych. Pozwoli to ustabilizować sytuację finansową Centrum i umożliwi wsparcie najwyższej jakości badań naukowych prowadzonych w Polsce.

Środowisko naukowe reprezentowane przez Komitety Naukowe PAN jest głęboko zaniepokojone konsekwencjami przedłużającego się stanu niedofinansowania nauki w Polsce, w tym NCN. Doprowadziło to do bardzo niskiego wskaźnika sukcesu w pozyskiwaniu grantów, co znacznie ograniczyło  zakres i jakość prowadzonych w Polsce badań oraz obniżyło konkurencyjność publikacyjną wyników, wynikającą z opóźnień w prowadzeniu badań, a także zwiększyło odpływ wartościowych kadr ze środowiska naukowego. Wspomniana w stanowisku Rady NCN perspektywa zawieszenia konkursów Sonatina, Miniatura i programu Polonez, oraz zmniejszenie liczby konkursów Opus i Maestro, byłyby kolejnymi oznakami bardzo dotkliwej erozji finansowania nauki w Polsce. Należy temu pilnie zapobiec, aby nie dopuścić do zapaści nauki w Polsce. Stabilny i systematyczny wzrost nakładów na naukę jest inwestycją w rozwój kraju. Brak zdecydowanych działań w tym kierunku budzi obawy środowiska naukowego o przyszłość.

Z wyrazami szacunku,

 

UCHWAŁA

Postępowanie ze zwłokami zwierząt towarzyszących, które padły wskutek powodzi

 

1. Przed przystąpieniem do wszelkich czynności załóż lateksowe lub gumowe rękawice.

2. Przygotuj duży ręcznik, koc lub prześcieradło, mocne plastikowe worki dostosowane do wielkości zwierzęcia i sznurek do pakowania lub taśmę samoprzylepną.

3. Oczyść zwłoki, szczególnie okolice jamy ustnej, odbytu i narządów płciowych – pośmiertnie mogą uwolnić się z nich płyny ustrojowe, kał i mocz. W kilkanaście minut następuje stężenie pośmiertne. Najlepiej, jeśli zwłoki zostaną zabezpieczone zanim wystąpi stężenie pośmiertne.

4. Zwłoki zwierzęce ze zgiętymi kończynami ułóż na boku na przygotowanym materiale (koc, ręcznik, prześcieradło). Owiń je dokładnie materiałem a następnie włóż do pierwszego plastikowego worka. Usuń z worka powietrze i szczelnie zamknij. Następnie włóż do drugiego worka i także szczelnie go zamknij/zawiąż i owiąż sznurkiem lub oklej taśmą.

5. Zwłoki umieść w zacienionym, chłodnym miejscu, najlepiej w chłodni.

6. Możliwie najszybciej skorzystaj z jednej z czterech metody utylizacji zwłok zwierząt:

• • przekaż je podmiotowi, który profesjonalnie zajmuje się utylizacją zwłok,
  • przekaż zwłoki na grzebowisko dla zwierząt, jeżeli takie istnieje w okolicy,
  • przekaż zwłoki do profesjonalnej spalarni (krematorium),
  • przekaż zwłoki do zakładu leczniczego dla zwierząt (zlz), który przekaże je specjalistycznemu podmiotowi zajmującemu się utylizacją zwłok zwierząt. Uwaga: nie każdy zlz zajmuje się tego rodzaju usługami.

Prawo polskie zakazuje zakopywania zwłok zwierząt domowych we własnym zakresie ani na własnej posesji, ani na obcym terenie!

 

Przygotowali: dr Andrzej Lisowski, prof. dr hab. Wojciech Niżański, prof. dr hab. Romuald Zabielski

19.09.2024 r.

 

 

Postępowanie ze zwłokami zwierząt gospodarskich (bydło, owce, kozy, świnie, konie, drób itp.), które padły wskutek powodzi

 

1. Przed przystąpieniem do wszelkich czynności załóż lateksowe lub gumowe rękawice, w razie potrzeby zastosuj inne środki ochrony (np. okulary ochronne, nieprzemakalne obuwie, ubranie lub fartuchy).

2. Nie usuwaj ze zwłok środków identyfikacji (kolczyków usznych).

3. O ile to możliwe, zgrupuj zwłoki w jednym miejscu i przykryj folią.

4. Zwłoki małych zwierząt zapakuj do mocnych foliowych worków.

5. Skontaktuj się z odziałem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) i zapytaj jakie zakłady utylizacyjne w danym województwie świadczą usługi utylizacyjne zwierząt gospodarskich.

6. Skontaktuj się z wyznaczonym zakładem utylizacyjnym i zleć odbiór zwłok.

7. Zapoznaj się z poniższą informacją o kosztach utylizacji zwierząt gospodarskich:

https://www.gov.pl/web/arimr/dofinansowanie-kosztow-utylizacji-padlych-zwierzat-gospodarskich-w-roku-2024

Prawo polskie zakazuje zakopywania zwłok zwierząt gospodarskich we własnym zakresie ani na własnej posesji, ani na obcym terenie!

 

Przygotowali: dr Andrzej Lisowski, prof. dr hab. Wojciech Niżański, prof. dr hab. Romuald Zabielski

19.09.2024 r.

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu                                       

Polskiej Akademii Nauk

23.08.2024

Uchwała Nr 6/2024

Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN

z dnia 23 sierpnia 2024 roku

Stanowisko Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN

w sprawie zmiany Ustawy o Polskiej Akademii Nauk

W ramach konsultacji publicznych projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk, wyrażamy stanowisko Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN, w szczególności w odniesieniu do proponowanego zapisu w art. 35 Ustawy.

Obawy członków Komitetu budzi proponowane brzmienie art. 35 p.1 „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi i członkowie akademii młodych uczonych, stosownie do dyscyplin naukowych albo artystycznych, które reprezentują zgodnie z oświadczeniami złożonymi na podstawie art. 343 ust. 7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, oraz osoby wybrane przez instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki, o których mowa w art. 329 ust. 1 pkt 1, 2, i 6 tej ustawy”.

W projekcie Ustawy nie znaleźliśmy intencji prowadzenia w przyszłości demokratycznych wyborów do Komitetów, co było praktyką prowadzoną w naszym środowisku od wielu lat.  Fakt, iż członkowie Komitetów są obecnie wybierani w demokratycznych wyborach dawał rękojmię i legitymację do występowania w imieniu całego środowiska reprezentującego określone dziedziny i dyscypliny naukowe. Umożliwiło to niezależną pracę Komitetów w poprzednich latach i zaowocowało przyjęciem wielu ważnych dla kraju stanowisk, wartościowymi opracowaniami wydawniczymi, działalnością służebną wobec organów Państwa i pomocną w opiniowaniu aktów prawnych, opracowywaniu strategii rozwoju dyscyplin, inspiracji dyskusji naukowej i aktywnościami w wielu innych obszarach. Rola Komitetów jako ciał integrujących i sieciujących środowisko naukowe jest trudna do przecenienia. W naszej opinii wskazywanie członków Komitetów przez instytucje przedstawicielskie środowiska naukowego zniweczy ogromną wartość jaką posiadają w tej chwili Komitety – ich niezależność i tym samym prawo do występowania w imieniu środowiska naukowego. Demokratyczne wybory zapewniały i nadal mogą zapewnić, że członkowie komitetu naukowego będą akceptowanymi reprezentantami całego środowiska naukowego. Wzmacnia to wiarygodność i zaufanie do komitetu naukowego, czyniąc komitety naukowe znaczącym gremium środowiskowym.

Pragniemy również mocno podkreślić, że mamy niezwykle krytyczne stanowisko wobec faktu, iż wprowadzenie nowych regulacji prawnych będzie skutkować rychłym rozwiązywaniem demokratycznie wybranych Komitetów kilka miesięcy temu. Podważa to prestiż instytucji państwowych, demotywuje środowisko oraz rodzi negatywne konotacje historyczne.

Zdecydowanie postulujemy, by pozostawić art. 35 ust. 1 ustawy o Polskiej Akademii Nauk w jego obecnym brzmieniu, tj. „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową oraz osoby wybrane przez właściwe środowisko.”

 

STANOWISKO

 

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN

Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk

 (oraz niektórych innych ustaw) z 15 lipca 2024 r.

Marek Krawczyk, Adam Liebert, Konrad Osajda, Romuald Zabielski

Streszczenie dla prasy

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego przygotował i opublikował 17 lipca 2024 r. projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk. Projekt został skierowany do szerokich konsultacji społecznych. Potrzeba zmiany regulacji prawnej PAN nie budzi wątpliwości. Prace jej dotyczące toczyły się w ramach Akademii od wielu lat i zaowocowały powstaniem dwóch w pełni dojrzałych projektów (jeden przygotowany pod kierownictwem profesora Pawła Rowińskiego w roku 2022 i drugi przygotowany pod kierownictwem profesora Marka Konarzewskiego w roku 2023). Były to projekty, które można uznać za środowiskowe. Projekt Ustawy zaproponowany przez Ministerstwo daleko odbiega od tych rozwiązań, a wiele jego przepisów doprowadzi do istotnego obniżenia prestiżu PAN w polskim środowisku naukowym i może skutkować obniżeniem jakości badań prowadzonych w instytutach PAN. Z kolei inne zmiany świadczą o nieznajomości złożonej konstrukcji prawnej, jaką jest PAN. Wreszcie, niektóre przewidziane w ustawie terminy są nierealistyczne. Co jednak najważniejsze, ministerialny projekt Ustawy nie adresuje podstawowej potrzeby PAN, jaką jest zwiększenie doskonałości naukowej jej instytutów. Tej nie da się osiągnąć zwiększając liczbę urzędniczych/administracyjnych kontroli, audytów i sprawozdań.

Nie negując zatem potrzeby zmiany prawa o Polskiej Akademii Nauki, włączając się w nurt publicznych konsultacji przedstawionego projektu nowelizacji ustawy o PAN, w związku z naszym doświadczeniem wynikającym z wieloletniej działalności w strukturach Polskiej Akademii Nauk i Akademii Młodych Uczonych PAN, a także z członkostwem w Prezydium PAN i pełnionymi w PAN funkcjami, z czego wynika pełniejsze zrozumienie mechanizmów tej instytucji, wskazujemy te z proponowanych zmian, które, w naszej ocenie, istotnie zaszkodziłyby instytucji PAN. Odniesienie się do nich poprzedzi krótkie zarysowanie specyfiki Polskiej Akademii Nauk, które nie może znikać z pola widzenia w toku jakichkolwiek prac legislacyjnych jej dotyczących.

Wprowadzenie

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego przygotował i opublikował 17 lipca br. projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk. Projekt został skierowany do szerokich konsultacji społecznych. O ile potrzeba zmiany regulacji prawnej PAN nie budzi wątpliwości, a prace jej dotyczące toczyły się w ramach Akademii od wielu lat, o tyle niektóre ze zmian przewidywanych w projekcie budzą szczególne zaniepokojenie. Wydaje się, że wbrew deklaracjom towarzyszącym projektowi w pewnym zakresie proponowane zmiany zmierzają do istotnego obniżenia prestiżu PAN w polskim środowisku naukowym i mogą skutkować obniżeniem jakości badań prowadzonych w instytutach PAN. Z kolei inne zmiany są niezrozumiałe z perspektywy złożonej konstrukcji prawnej, jaką jest PAN. Wreszcie, niektóre przewidziane w ustawie terminy są nierealistyczne w zakresie możliwości wykonania bez ich przekraczania wynikających z projektu zadań.

Nie negując zatem potrzeby zmiany prawa o Polskiej Akademii Nauki, włączając się w nurt publicznych konsultacji przedstawionego projektu nowelizacji ustawy o PAN, w związku z naszym doświadczeniem wynikającym z wieloletniej działalności w strukturach Polskiej Akademii Nauk i Akademii Młodych Uczonych PAN, a także z członkostwem w Prezydium PAN i pełnionymi w PAN funkcjami, z czego wynika pełniejsze zrozumienie mechanizmów tej instytucji, wskazujemy te z proponowanych zmian, które, w naszej ocenie, istotnie zaszkodziłyby instytucji PAN. Odniesienie się do nich poprzedzi krótkie zarysowanie specyfiki Polskiej Akademii Nauk, które nie może znikać z pola widzenia w toku jakichkolwiek prac legislacyjnych jej dotyczących.

Instytucja Polskiej Akademii Nauk

Powstała przed 70 laty Akademia skupia naukowców z różnych dziedzin. Od początku z zamysłem została podporządkowana Premierowi, a nie Ministerstwu Nauki, gdyż jest strukturą szczególną. Wyższe uczelnie naszego kraju podlegają Ministerstwu, ale PAN jest czymś innym, jest w kształtowaniu i uprawianiu nauki wybitną, autonomiczną strukturą.

Główny filar PAN to jej członkowie, od początku wybierani spośród najlepszych naukowców naszego kraju i bez nacisków jakichkolwiek, także politycznych. To środowisko naukowe wybiera spośród siebie najlepszych. Akademia dzięki swojej pozycji jest członkiem wielu światowych instytucji naukowych np. Międzynarodowej Unii Akademickiej czy Europejskiej Federacji Akademii Nauk. Ta pozycja została wypracowana przez jej członków, instytuty i komitety.

Instytuty PAN to drugi ważny człon Akademii. Około 9 tys. naukowców i pracowników prowadzi uznane na świecie badania uzyskując bardzo wysoką pozycję w rankingach naukowych, a osiągnięcia naukowe są uznawane przez społeczność naukową świata.  Należy podkreślić, że instytuty od lat działają w ciągłym niedofinansowaniu.

Komitety naukowe PAN to szczególne struktury działające w określonych obszarach naukowych. Członkowie komitetów są wybierani z całego świata nauki w Polsce bez wpływów jakichkolwiek organizacji czy jednostek naukowych naszego kraju. Naukowcy decydują, kto może zostać członkiem komitetu. Ekspercka aktywność komitetów przejawia się w formułowaniu stanowisk i raportów dotyczących aktualnie ważnych problemów naukowych, społecznych i gospodarczych.

Uwagi ogólne

Projekt nowelizacji ustawy o PAN z 15 lipca 2024 r. w wielu kwestiach nie uwzględnia specyfiki instytucji, dobrych zwyczajów ani praktyk stosowanych od początku istnienia Akademii. Stąd w odróżnieniu od werbalnych zapewnień Ministra, członkowie Akademii odbierają projekt w obecnej postaci jako nieodpowiedni dla utrzymania prestiżu PAN, niesymetryczny w odniesieniu do wyższych uczelni, a miejscami wręcz upokarzający tę wysoko ocenianą w niezależnych rankingach międzynarodowych polską instytucję naukową.

Zmiany w projekcie prowadzą do przeniesienia niektórych dotychczasowych zadań realizowanych w PAN do ministerstwa, wraz z przeniesieniem części etatów z biura organizacyjnego PAN. Ten zamiar jest zrozumiały tam, gdzie podyktowane jest to wolą przejęcia nadzoru nad działaniami kancelarii i instytutów (np. zatwierdzanie sprawozdań finansowych). Jednakże niektóre rozwiązania prowadzą do przejęcia wpływu na sposób funkcjonowania PAN, co uderza w jej dotychczasową samodzielność (np. procedura odwoływania kanclerza), nie wspominając o autonomii. Ogólny wydźwięk projektu jest taki, że władze publiczne nie mają zaufania do PAN i konieczne jest zacieśnienie kontroli nad sposobem wydatkowania przez PAN środków publicznych. Przejęcie pełnej kontroli nad PAN tłumaczone jest wynikami kontroli NIK. Wystarczy przeczytać przytaczany przez autorów projektu raport NIK, aby dowiedzieć się, że problemy wcale nie dotyczyły wadliwie działających biur Prezesa PAN, ale wad w konstrukcji ustawy o PAN odbierającej Prezesowi PAN rzeczywisty nadzór nad instytutami. Już w środowiskowym projekcie nowelizacji ustawy o PAN z dnia 16 października 2019 r. proponowano likwidację wad wskazanych przez NIK. Ówczesne kierownictwo PAN przychylnie oceniało proponowane zmiany w zakresie nadzoru. Istnieje zatem dobre rozwiązanie tego problemu, które nie ingeruje w autonomię PAN i nie prowadzi do jej podporządkowania władzy wykonawczej.

Seniorat uczonych a status członka-seniora

Kolejna uwaga dotyczy zaprzeczenia w nowelizacji dotychczasowych zasad działania wszystkich akademii nauk w Europie opartych na senioracie uczonych. W modelach brytyjskim, niemieckim czy francuskim seniorat i osobisty wkład uczonego w postęp cywilizacyjny był wykładnikiem członkostwa w akademii i możliwości decydowania o kształcie akademii. Proponowane w projekcie zmiany prowadzą do radykalnego odmłodzenia ciał decyzyjnych PAN i odebrania jej członkom dotychczasowej roli stanowiącej o losach Akademii. Chociaż wiek uzyskania statusu członka-seniora został podwyższony (z 70 do 75 roku życia), to uprawnienia członka-seniora znacząco ograniczono. Tę zmianę można ewentualnie uznać za racjonalną, choć uzyskanie statusu członka-seniora powinno być raczej opcjonalne a nie obligatoryjne, ale towarzyszy jej wprowadzenie do Zgromadzenia Ogólnego Akademii oraz do Prezydium PAN niezwykle licznej grupy osób spoza korporacji uczonych PAN – dyrektorów instytutów i członków AMU. To spowoduje, że członkowie PAN będą mieli paradoksalnie ograniczony wpływ na losy Akademii. Nie znamy przykładu z Europy, w którym osoby spoza korporacji uczonych miałyby tak wielki wpływ na akademię narodową. To jest absolutnie niezgodne z duchem akademii europejskich.

Kompetencje Prezesa

Proponowane w nowelizacji zmiany prowadzą po raz pierwszy od powstania PAN do tak znaczącego ograniczenia roli Prezesa i odebrania wielu jego uprawnień w kierowaniu Akademią. W przypadku decyzji związanych z realizacją misji powierza się je ciału kolegialnemu, czyli Prezydium PAN. W niektórych przypadkach może to mieć uzasadnienie, ale obciążanie Prezydium szczegółowymi zadaniami administracyjnymi spowoduje, że większość swojej aktywności będzie ono poświęcać na działania związane z bieżącym zarządzaniem, zaniedbując działania strategiczne. Ten aspekt należy rozważać łącznie z projektowanym znacznym i, naszym zdaniem, nieuzasadnionym powiększeniem składu Prezydium. Około 50-osobowy skład Prezydium spowoduje, że stanie się ono ciałem o ograniczonej decyzyjności.

Część (i to sporą) uprawnień Prezesa przejmie w myśl projektu Kanclerz PAN, łącznie z merytorycznymi decyzjami dotyczącymi wyposażania instytutów w majątek oraz wsparcia jednostek pomocniczych Akademii. Kanclerz nie pochodzi z wyboru dokonywanego przez członków korporacji, a jego pozycja w gospodarowaniu zasobami Akademii będzie zasadnicza.

Kolejną propozycją budzącą zdziwienie jest ta, że Kancelaria PAN, zobowiązana do administracyjnej obsługi Akademii, w tym Prezesa, nie będzie podlegała Prezesowi PAN.

Ograniczenie roli demokratycznie wybranego Prezesa spowoduje, że powierza mu się niezwykle ważną funkcję, a jednocześnie nie pozwala jej pełnić.

Zgromadzenie Ogólne PAN

Część projektowanych zmian, naszym zdaniem, szczególnie poruszy środowisko akademickie. Przykładem jest propozycja radykalnej zmiany składu Zgromadzenia Ogólnego PAN. Można szacować, że po takiej zmianie Zgromadzenie Ogólne PAN (które dotychczas liczyło od 280 do 350 członków PAN) będzie liczyć zaledwie około 150 uprawnionych do głosu członków nie-seniorów. Wprowadzenie do Zgromadzenia Ogólnego z prawem głosu, zgodnie z projektem nowelizacji, dyrektorów instytutów (ok. 70 osób) oraz członków Akademii Młodych Uczonych (70 osób, bo skład AMU zgodnie z projektem ma się podwoić) spowoduje, że członkowie PAN będą mieli realną trudność w decydowaniu o sprawach Akademii. Czy to nadal będzie Akademia akademików oparta na kilkusetletnich europejskich zasadach? Powierzenie takiemu Zgromadzeniu Ogólnemu wszystkich jego dotychczasowych funkcji, w tym wyborów prezesa i wiceprezesów oraz nowych członków korporacji uczonych PAN, jest zaprzeczeniem ducha akademii według wzorców europejskich. Powinno się raczej ograniczyć udział członków AMU oraz dyrektorów instytutów PAN do zasady reprezentacji, tzn. udziału w Zgromadzeniu Ogólnym PAN kilku wybieranych, odpowiednio w gronie dyrektorów oraz w AMU, przedstawicieli. Innym rozwiązaniem jest przyjęcie zasady, że w głosowaniach nad kluczowymi dla korporacji uczonych sprawami biorą udział wyłącznie jej członkowie.

Struktura Wydziałów PAN

W projekcie zaproponowano zmianę struktury Wydziałów w oparciu o dziedziny nauki. Odejście od tradycyjnie stosowanych specjalności jest niezrozumiałe. Przydzielenie instytutów wg projektu dziedzin do proponowanych Wydziałów jest nieracjonalne z przyczyn organizacyjnych. Największym problemem jest projekt połączenia w ramach jednego Wydziału Nauk Ścisłych i Przyrodniczych, które w PAN są reprezentowane przez dużą grupę członków. Można szacować, że po zaimplementowaniu zaproponowanego podziału opartego na dziedzinach Wydziały będą liczyły od około 20 członków nie-seniorów (rolnictwo i weterynaria) do około 120 członków nie-seniorów (nauki ścisłe – ok. 90 i przyrodnicze – ok. 30). Taka nierównowaga wielkości Wydziałów spowoduje niezrównoważoną ich reprezentację we władzach PAN. Rozwiązaniem jest odstępstwo od sztywnych ram wyznaczanych dziedzinami/dyscyplinami i pozostawienie obecnej struktury według dotychczasowych elastycznie ujmowanych specjalności: Wydział II PAN reprezentuje nauki rolnicze i biologiczne, niezależnie od przypisania do dziedzin i dyscyplin. Ta sprawa jest nader delikatna, gdyż dotychczasowa struktura Wydziałów jest zrównoważona liczebnie (od 60 do 90 członków PAN na Wydział). Ta struktura powstała po reformie z początku lat 2000 redukującej liczbę Wydziałów z 7 do 5.

Wszelkie zmiany powinny służyć poprawie funkcjonowania, dotyczy to także Wydziałów. Propozycje zmian spowodują niezrozumiałe zawirowania przynależności naukowej członków.

Skład Prezydium PAN

Prezydium PAN to kolegialny organ, który zarządza Akademią pomiędzy posiedzeniami Zgromadzenia Ogólnego PAN. Propozycja dotycząca zmiany jego składu jest nieracjonalna z uwagi na liczbę członków Prezydium i to kogo reprezentują. Dotychczas Prezydium liczyło około 25 członków, w tym maksymalnie 2 osoby niebędące członkami PAN. Propozycja nowelizacji rozszerza skład aż do 49 osób. Tak liczebne ciało kolegialne charakteryzuje się niską zdolnością do sprawnego podejmowania decyzji, a koszty jego funkcjonowania są około dwukrotnie wyższe niż obecnie, choć, z uwagi na szerszy zakres obowiązków, mogą okazać się jeszcze wyższe. W tym gronie aż 22 członków Prezydium nie musi być członkami PAN, co oznacza, że zarządzanie Akademią powierza się w ogromnym stopniu osobom spoza korporacji uczonych. Obecność w Prezydium licznej grupy dyrektorów instytutów nie będzie konstruktywna. Dyrektorzy są obciążeni obowiązkami zarządzania instytutami i istnieje obawa, że ich zaangażowanie w prace Prezydium będzie ograniczone. Rozwiązaniem byłoby zmniejszenie liczby członków Prezydium poprzez redukcję liczby przedstawicieli Wydziałów do jednego na Wydział oraz ograniczenie liczby dyrektorów do jednoosobowej reprezentacji na każdy Wydział. Ponadto, wyłączono ze składu Prezydium prezesów Oddziałów PAN, co może spowodować, że organ ten nie będzie należycie reprezentował ośrodków naukowych z całej Polski, a także utrudni działalność Oddziałów i może prowadzić do ich marginalizacji. 

Zaproponowana liczebność Prezydium spowoduje niedecyzyjność. Niezrozumiałym jest także wprowadzanie do Prezydium tak dużej liczby osób, które nie są jej członkami.

Powoływanie Prezesa PAN i nadzór ministra nad Akademią

Propozycja, aby to minister nauki powoływał Prezesa PAN jest postrzegana przez środowisko jako próba deprecjacji znaczenia Akademii, której Prezes i wiceprezesi od początku powstania PAN byli powoływani przez najwyższych rangą reprezentantów władzy wykonawczej.

Podobnie należy ocenić skupienie całości nadzoru nad Akademią w rękach ministra, a wyjęcie jej ze sfery Prezesa Rady Ministrów. Akademia nie jest jednym z wielu elementów systemu naukowego w Polsce. Ma wiele uprawnień i obowiązków o charakterze ogólnopaństwowym (np. zarządza siecią komitetów naukowych, wypowiada się w sprawach całego środowiska naukowego), współpracuje z międzynarodowymi uniami naukowymi jako odpowiednik akademii nauk z innych krajów, prowadzi stacje naukowe w europejskich stolicach, ma uprawnienia dotyczące m.in. tworzenia zasad i pilnowania etyki w nauce (Komisja do Spraw Etyki w Nauce), a także reguł języka polskiego (Rada Języka Polskiego). To Polska Akademia Nauk, a nie uczelnie ani ministerstwo, integruje w skali kraju badaczy i prace badawcze przez swoje regionalne oddziały oraz sieć komitetów naukowych zrzeszających członków pochodzących z demokratycznych wyborów przeprowadzanych we wszystkich ośrodkach naukowych w Polsce. Proponowana zmiana zostanie bardzo źle odebrana nie tylko wśród korporacji uczonych, ale w całym środowisku naukowym jako obniżenie rangi nauki w państwie.

Nadmiar nadzoru i ocen

W projekcie razi wprowadzanie w bardzo dużym zakresie nadzoru i oceniania, co często jest nierealistyczne, a także ujawnia niezrozumienie istoty działania różnych ciał Akademii oraz celu nadzoru i oceniania.

W szczególności nieporozumieniem jest coroczna ocena instytutów przez wydziały. Praca naukowa z założenia jest długoterminowa, sam cykl przeprowadzenia badań oraz publikacji ich wyników jest wieloletni. Wpływa to na wydatkowanie środków przez jednostkę naukową, które może być asymetryczne. Ocena coroczna w efekcie nie ma żadnego sensu, byłaby grą pozorów, a interwał dotychczasowy, czteroletni, to najkrótszy racjonalnie czas.

Nieporozumieniem jest też projektowana coroczna ocena działalności wydziałów. Wydziały są strukturami bez odpowiedzialności materialnej, bez własnych środków finansowych, zajmują się koordynacją działań o charakterze administracyjnym. Nie wiadomo zatem, czemu taka ocena miałaby służyć. Ponadto, propozycja umożliwienia odwoływania dziekanów jest nieuzasadniona – nie znamy z historii PAN sytuacji, w której takie działanie byłoby rozważane i potrzebne.

Konsekwentnie, niezasadne jest wprowadzenie częstszej, bo co dwa lata, oceny działalności komitetów naukowych. Praca w komitetach jest pracą społeczną, bez wynagrodzenia. Raczej należałoby cieszyć się z podejmowania przez naukowców tego rodzaju aktywności, a trudno stawiać konkretne wymagania i je oceniać, jeśli nie idzie za tym żadne finansowanie. Dotychczasowa ocena raz na kadencję wydaje się zupełnie wystarczająca dla potrzeb ustalenia, które komitety są aktywne i które należy utrzymywać w sieci komitetów.

Nierealistyczne terminy

Przepisy intertemporalne w projekcie (art. 11-22) stoją na gruncie wygaszenia dotychczasowych organów i ciał Akademii i zastąpienia ich nowymi. Choć jest to zgodne z prawem, to nie wydaje się właściwe, zasadne bowiem byłoby doprowadzenie do samoczynnego wygaśnięcia trwających kadencji, co pozwoliłoby przygotować Akademię do zmiany formuły prawnej, w jakiej działa.

Głównym problemem są jednak terminy przewidziane na wprowadzenie różnych zmian, które są czasami nieracjonalne, a czasami nierealne.

Przede wszystkim planuje się wejście w życie ustawy z początkiem nowego roku. Zważywszy na stan projektu i rytm prac legislacyjnych nie wydaje się to możliwe, jeśli projekt ma być dobry. Przecież zgłaszane do niego zmiany wymagają przemyślenia i dalszej dyskusji. Co więcej, jeśli planuje się tak daleko idące zmiany, to wymagają one należytej vacatio legis, której w zasadzie się nie przewiduje. Wydaje się, że najwcześniejszy racjonalny czas wejścia w życie nowego prawa to początek 2027 r., gdy wygaśnie już kadencja aktualnych organów, którą można by na krótko przedłużyć celem ukonstytuowania się nowych, zgodnych z nowym prawem.

Przewiduje się (art. 12 projektu), że w ciągu 30 dni od wejścia w życie ustawy odbędzie się sesja Zgromadzenia Ogólnego PAN, która m. in. przyjmie nowy statut. Projektodawcy nie dostrzegają jednak tego, kiedy miałby on zostać przygotowany i należycie przedyskutowany. Kłóci się to z wizją podkreślanej demokratyzacji Akademii.

Podobnie należy ocenić propozycję, że w takim samym krótkim terminie powstanie projekt regulaminu wyboru Prezesa i zostanie przyjęty przez Zgromadzenie.

Z kolei w art. 15 projektu przewidziano, że nowo powołany Prezes ma tylko 14 dni na złożenie wniosku o powołanie kanclerza. Wyklucza to zupełnie projakościowe postępowanie konkursowe, które pozwoliłoby wyłonić najlepszą osobę do pełnienia tej odpowiedzialnej funkcji.

Zupełnym niezrozumieniem wydaje się założenie, że w ciągu 30 dni od wejścia w życie ustawy mają działać nowe komitety naukowe. Czy miałyby one składać się tylko z członków PAN, AMU i delegatów instytucji przedstawicielskich, o których mowa w projekcie? Przecież ich siłą jest demokratyczny wybór członków przez wszystkich naukowców w Polsce, co jest wielomiesięcznym procesem.

Uwagi szczegółowe

Należy dodać jeszcze szereg niejasności, może nieco niższej rangi, na które trzeba jednak zwrócić uwagę.

Z projektowaną pozycją członka-seniora nie jest spójne nakładanie na niego obowiązku składania sprawozdania rocznego. Skoro jest pozbawiony wpływu na działanie Akademii, to dlaczego wymagać od seniora rocznego sprawozdania pod groźbą utraty członkostwa? Z dożywotniego członkostwa w Akademii wynika, że niektórzy członkowie są w tak podeszłym wieku, że nie tylko nie prowadzą już działalności naukowej, lecz nie byliby w stanie sprostać temu obowiązkowi.

Wymaganie zgody ministra na dokonywanie czynności prawnych dotyczących mienia o wartości przekraczającej 500.000 zł jest przejawem braku zaufania do Akademii, a skutkiem będzie obciążenie ministra wieloma bardzo szczegółowymi decyzjami (przy rocznym budżecie Akademii przekraczającym 100 mln zł, a instytutów PAN ponad 800 mln zł). To oznacza ograniczone zaufanie i do Kanclerza, i do dyrektorów instytutów, a także niespotykaną dotychczas kontrolę nad ich decyzjami. W przypadku uczelni wyższych nadzór nad finansami uczelni uległ znaczącemu osłabieniu po wejściu w życie ustawy o szkolnictwie wyższym z 2018 r.

Podobnie sposób odwoływania kanclerza przez ministra „z własnej inicjatywy” nie odzwierciedla sposobu jego powoływania „na wniosek Prezesa” i czyni kanclerza nadmiernie zależnym od ministra, co stwarza ryzyko podporządkowania mu.

Zaskakuje też stosowana terminologia. Na przykład wprowadza się funkcję „wicedziekana” w roli zastępcy dziekana, a nie „prodziekana” obecnego w strukturach uniwersyteckich od stuleci. Nie znamy przyczyny, dla której należy przerwać tę tradycję w nazywaniu odpowiednich funkcji.

W projekcie nowelizacji proponuje się konieczność (dotąd to był przywilej) przypisywania członków PAN i AMU do komitetów naukowych, ale stosownie do ich zadeklarowanych dyscyplin naukowych. W czasach interdyscyplinarności badań i aktywności naukowej to rozwiązanie jest nieuzasadnione. Specjalności komitetów naukowych w większości przypadków wykraczają poza strukturę dyscyplin. Komitety mają charakter interdyscyplinarny (często także międzydziedzinowy), a uczestnictwo członków PAN o specjalizacjach pokrewnych w pracach komitetów naukowych jest dla takich komitetów ważnym wsparciem. Co więcej, na co już wskazywaliśmy, z racji wieku niektórych członków Akademii ich udział w pracach komitetów byłby pozorny. Podobnie, zgłaszanie przedstawicieli instytucji przedstawicielskich środowiska nauki i szkolnictwa wyższego do komitetów PAN jest zaskakującą propozycją, bo opartą na zasadzie obligatoryjności. Sieć komitetów jest ruchem społecznym, opartym na dobrowolności, uznaniu środowiskowym i deklaracji zaangażowania w prace na rzecz komitetu. W dotychczasowej praktyce komitety naukowe często zapraszały wybrane osoby z instytucji centralnych i branżowych do współpracy, a te przyjmowały zaproszenie, bądź nie. Nie wiadomo też, w jakim trybie tacy przedstawiciele mieliby być powoływani w skład komitetów i w jakiej liczbie. Obecny proces wyłaniania członków komitetu w wyborach obejmujących całe środowisko naukowe zapewnia komitetom reprezentatywność.

Projektowany artykuł 19, przewidujący przeprowadzenie nowych wyborów do komitetów naukowych, nie odpowiada realiom, ponieważ wybory do komitetów naukowych dopiero co się odbyły. Komitety w nowym składzie rozpoczęły swoją działalność w maju 2024 r. Ponowienie wyborów do komitetów naukowych w niespełna rok od rozpoczęcia ich kadencji zburzy zaufanie do całej instytucji polskiego systemu nauki.

Zwracamy też uwagę, że podstawową jednostką Akademii jest instytut naukowy. Zmiana nomenklatury (projektowane nowe brzmienie art. 42) jest niezrozumiała i może sugerować, że mogą w PAN istnieć instytuty, które nie mają charakteru naukowego.

Przeniesienie obowiązku zatwierdzania statutów instytutów na Prezydium nie jest potrzebne i zasadne. Decyzja Prezesa poprzedzona opinią Wydziału jest zupełnie wystarczająca. Propozycja dalej uszczupla kompetencje Prezesa.

Niewykonalny jest projektowany obowiązek, aby do rady naukowej każdego instytutu naukowego PAN wchodził członek AMU. Choć liczba instytutów i członków AMU, w razie zwiększenia ich liczby, byłaby podobna, to przecież członków AMU wybiera się ze względu na ich osiągnięcia, a nie reprezentowanie konkretnej specjalizacji naukowej. Zatem na pewno byłyby instytuty, których specjalizacja nie odpowiadałaby żadnemu członkowi AMU. Trudno oczekiwać, aby w skład rady naukowej instytutu miał wchodzić członek AMU o zupełnie przypadkowej specjalizacji.

Podsumowanie

Potrzeba reformy regulacji prawnej PAN jest bezdyskusyjna. Stanowi przedmiot debaty od wielu lat. W łonie Akademii powstały różne projekty. Łączyło je to, że zostały przygotowane przez grono osób najlepiej i najpełniej znających Akademię. Choć niektóre zaproponowane w nich rozwiązania można znaleźć w projekcie z 15 lipca 2024 r. (na przykład likwidację rozróżnienia członków rzeczywistych i członków korespondentów), jest to jednak zdecydowanie za mało. Wskazane uwagi do projektu jednoznacznie udowadniają, że w takiej postaci, gdyby wszedł on w życie, wbrew zamierzeniom nie przyczyniłby się do budowy prestiżu Akademii, poprawienia jakości i transparentności procesów zarządczych, uspójnienia między korporacją a instytutami. Naszym zdaniem raczej zagroziłby istnieniu Akademii w postaci będącej odpowiednikiem akademii narodowych z innych państw, czyniąc z niej jeszcze jeden typowy, a nie szczególny, element systemu nauki w Polsce. Mamy zatem nadzieję, że przedstawiony projekt nowelizacji to tylko zaproszenie do dyskusji, a wskazane uwagi w jej toku pozwolą na jego radykalną zmianę lub nawet odrzucenie i rozpoczęcie prac nad nowelizacją od nowa, z szerszym udziałem przedstawicieli środowisk z łona samej Akademii.

***

Do dnia 6 sierpnia br. niniejszy tekst poparło 84 członków PAN – imienna lista w załączeniu.

Marek Krawczyk, prof. dr hab., członek korespondent PAN od 2007 r., członek rzeczywisty PAN od 2020 r., dziekan Wydziału V PAN (2023-), prodziekan a następnie dziekan Wydziału Lekarskiego (2002-2008) i rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (2008-2016), członek korespondent PAU od 2014 r., członek czynny PAU od 2024 r.

Adam Liebert, prof. dr hab. inż, członek korespondent PAN od 2019 r., przewodniczący Rady Kuratorów Wydziału IV PAN (2023-), dyrektor Instytutu Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN w latach 2015-2022, członek International Academy of Medical and Biological Engineering (IAMBE).

Konrad Osajda, prof. dr hab., członek korespondent PAN od 2022 r., członek Prezydium PAN od 2023, przewodniczący Rady Kuratorów Wydziału I PAN (2023-), zastępca przewodniczącego Rady Kuratorów Wydziału I PAN (2019-2022), członek AMU (2012-2017), przewodniczący AMU (2016-2017), Uniwersytet Warszawski.

Romuald Zabielski, prof. dr hab., członek korespondent PAN od 2013 r., przewodniczący Rady Kuratorów Wydziału II PAN (2015-2018 i 2023-), wiceprezes PAN w kadencji 2019-2022, członek zarządu Rady Naukowej Akademii Europejskich (EASAC) od 2019 r., Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu                                       

Polskiej Akademii Nauk

24.08.2024

Uchwała Nr 6/2024

Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN

z dnia 24 sierpnia 2024 roku

List poparcia

Komitetu Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN

dla treści stanowiska opracowanego przez Marka Krawczyka, Adama Lieberta, Konrada Osajdę i Romualda Zabielskiego pt. „Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk (oraz niektórych innych ustaw) z 15 lipca 2024 r.”

 

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN popiera treść stanowiska opracowanego przez Marka Krawczyka, Adama Lieberta, Konrada Osajdę i Romualda Zabielskiego pt. „Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk (oraz niektórych innych ustaw) z 15 lipca 2024 r.

W opinii członków Komitetu niektóre proponowane zapisy przygotowywanej Ustawy o PAN budzą niepokój i zgadzamy się z tezami powyższego opracowania.

Obawy Komitetu budzi w szczególności brzmienie art. 35 p.1 „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi i członkowie akademii młodych uczonych, stosownie do dyscyplin naukowych albo artystycznych, które reprezentują zgodnie z oświadczeniami złożonymi na podstawie art. 343 ust. 7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, oraz osoby wybrane przez instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki, o których mowa w art. 329 ust. 1 pkt 1, 2, i 6 tej ustawy”

W projekcie Ustawy nie znaleźliśmy intencji prowadzenia w przyszłości demokratycznych wyborów do Komitetów, co było praktyką prowadzoną w naszym środowisku od wielu lat. Fakt, iż członkowie Komitetów byli wybierani w demokratycznych wyborach dawał rękojmię i legitymację do występowania w imieniu całego środowiska reprezentującego określone dziedziny i dyscypliny naukowe.

Pragniemy również mocno podkreślić, że mamy również niezwykle krytyczne stanowisko wobec faktu, iż wprowadzenie nowych regulacji prawnych będzie skutkować rychłym rozwiązywaniem demokratycznie wybranych Komitetów kilka miesięcy temu. Podważa to prestiż instytucji państwowych, demotywuje środowisko oraz rodzi negatywne konotacje historyczne.

Komitet Nauk Weterynaryjnych i Biologii Rozrodu PAN